Bespreek mogelijk seksueel misbruik!
Gepubliceerd op: 12-08-2025
Pytrik Veldkamp werd ambassadeur in de gehandicaptensector nadat haar zusje slachtoffer werd van seksueel misbruik. Haar zusje heeft een ernstig meervoudige beperking. Deze pijnlijke ervaring maakte haar bewust van een groot probleem in de gehandicaptenzorg: het taboe op seksueel grensoverschrijdend gedrag. Met onder andere deze blog wil ze het bespreekbaarder maken.
Ik zie dagelijks hoe kwetsbaar mensen met een beperking kunnen zijn. Ze zijn vaak afhankelijk van hun omgeving en kunnen door hun beperking minder goed grenzen aangeven of misbruik melden. Exacte cijfers over seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn moeilijk te verkrijgen. Maar ongeveer 1 op de 3 cliënten in de Wet langdurige zorg krijgt te maken met grensoverschrijdend gedrag.
Wees open over vermoedens
Seksueel grensoverschrijdend gedrag ligt binnen de sector nog erg in de taboesfeer, terwijl het toch echt veelvoudig gebeurt bij deze kwetsbare doelgroep. Ik heb op een woning gewerkt waar zelfs meer dan de helft van de cliënten met grensoverschrijdend gedrag te maken heeft gehad. Opvallend genoeg was dit moeilijk vindbaar in de dossiers.
Ik denk dat je als organisatie heel sterk bezig bent als je als collega's onderling en richting familie open bent over vermoedens van grensoverschrijdend gedrag. Zo werk je actief aan een veilige leefomgeving voor de cliënt.
Open gesprekken
Wat mij telkens raakt, is hoe lastig het vaak is om familie en naasten te betrekken bij vermoedens van grensoverschrijdend gedrag. Een gesprek aangaan met ouders over mogelijk misbruik is eng. Want wat doe je er als er emoties bij komen kijken? Toch is het belangrijk om signalen altijd met familie te delen! Zij kennen de cliënt vaak het beste. Zo kan je samen met hen in staat zijn om een wereld van verschil te maken.
Ik weet ook: we zijn als mensen geneigd om onze ogen te sluiten voor seksueel misbruik. We wìllen niet het gebeurt. Dus praten we er liever niet over. Maar wat als het wel echt waar is? Wat ga je dan doen? Het is onze zorgplicht om onze cliënten er tegen te beschermen!
Tip bij gesprekken over mogelijk misbruik
Een gesprek met familie over mogelijk misbruik hoeft niet meteen te leiden tot acties en directe oplossingen. Geef de familie de tijd om het te verwerken en beweeg dan mee met de behoefte van de cliënt en familie. En neem ze altijd mee in de acties die je als begeleider of organisatie onderneemt.
Aanspreekcultuur en aanspreekpunt
Ik geloof dat het helpt als je binnen de organisatie een ‘aanspreekcultuur’ hebt. Dat het erbij hoort dat je dingen die je opmerkt met elkaar bespreekt. Onderling met collega’s, maar ook met de cliënt en de familie van de cliënt. Niet om elkaar te wijzen op elkaars fouten, maar om uit nieuwsgierigheid dingen op te merken en open te staan voor elkaars waarnemingen.
Als je het gevoel hebt dat er iets niet klopt, kun je dit ook altijd met een vertrouwenspersoon, leidinggevende of gedragswetenschapper bespreken. Leg de situatie eens voor zonder namen te noemen. Hoe kijkt de ander naar jouw ervaring? Dit maakt het voor jezelf makkelijker om je er daadwerkelijk over uit te spreken. Het is dan wel belangrijk dit zo snel mogelijk te doen bij een vermoeden van seksueel overschrijdend gedag. Zo zet je de veiligheid van de cliënt voorop.
Pas op voor kramp
Pas ook op voor verkramping in je gedrag. Toen het duidelijk werd dat het misbruik van mijn zusje kwam van een man hebben we daar open het gesprek over gevoerd. We wilden niet dat mannen een stempel ‘onveilig’ kregen bij mijn zusje. Het was dus niet zo dat ze automatisch geen mannelijke begeleiders meer kreeg.
Ook zou het zonde zijn als begeleiders de cliënten helemaal geen knuffels meer mogen geven terwijl daar soms heel veel behoefte aan is. Zorg alleen dat je van elkaar weet of je knuffels geven wel of niet oké vindt.
Tip om in gesprek te gaan over grenzen
Mijn zusje is met iedere begeleider het gesprek aangegaan hoe ze het fijn vinden om met elkaar om te gaan. Zij gaf aan wat zij wel en niet prettig vindt, de begeleiders gaven aan wat hun wensen en grenzen zijn. Een handige tool hiervoor is het werkboek ‘Ik en de ander': samen in gesprek over intimiteit.
De stem van de cliënt
Toen onderzocht werd of mijn zusje seksueel misbruikt werd, werd ze door haar verstandelijke beperking en vorm van autisme bestempeld als ‘te beperkt om het verhaal te geloven’. Haar verhaal werd niet serieus genomen. Juridisch gezien snap ik dat wel, maar als ‘grote zus van’ en zorgprofessional niet. Ik vind het belangrijk om zulke signalen serieus te nemen.
Natuurlijk is het goed om altijd in je achterhoofd te houden dat je cliënt – of familielid - ook dingen vertelt die niet daadwerkelijk gebeurd zijn. Maar wanneer je signalen hoort is het wel heel belangrijk om met de cliënt in gesprek te gaan. Wanneer de cliënt een verstandelijke beperking heeft, is het ook belangrijk om familie hierbij te betrekken, omdat zij deze persoon het beste kennen. Hoe kunnen we er dan sámen voor zorgen dat dit onveilige gevoel verdwijnt? Wat moet er veranderen?
Praktische tips
Vermoed je dat een cliënt te maken heeft met seksueel grensoverschrijdend gedrag? Praat er zo snel mogelijk met iemand over. Er zijn verschillende signalen die kunnen duiden op seksueel grensoverschrijdend gedrag. Denk aan:
- de verhalen van cliënten
- lichamelijke symptomen
- verandering van gedrag
Wanneer een cliënt niet goed onder woorden kan brengen hoe hij zich voelt kan een tekening ook inzicht geven. Vraag de cliënt om de ervaring of emotie te tekenen. Stel er vervolgens vragen over en kijk of daar wat opvallends uit komt.
Ga in ieder geval in gesprek. Daarbij is het geen probleem als verschillende mensen verschillende dingen zien of ervaren. Je hoeft niet meteen een conclusie te trekken. Maar het is goed om samen te onderzoeken waar verhalen, gedragingen of symptomen vandaan komen. Sluit niks van te voren uit.
Hoe gaat het nu met mijn zusje?
Op dit moment gaat het goed met mijn zusje. Het is verdrietig dat dit haar is overkomen en het zal altijd bij haar leven blijven horen. Wat wel nog goed is om te noemen is dat mijn zusje nog steeds op dezelfde locatie woont. De organisatie heeft het onderwerp bespreekbaar gemaakt en zo een veilig klimaat gecreëerd. Er is openheid gekomen waarin we dit soort zaken met elkaar bespreken. Dat wens ik iedereen.