Deel deze pagina via:
Ethische dilemma's: Vrijheid beperken of niet?
Gepubliceerd op: 22-12-2021
Mag een vader in een zorginstelling het haar van zijn verstandelijk beperkte zoon knippen zoals hij thuis gewend was, namelijk vastgebonden aan een stoel? Wat zou jij doen? En waarom kies je voor deze aanpak?
Sta eens stil bij jouw keuze in deze situatie, eerst even los van wat anderen, collega’s, het team en de organisatie vinden. Bedenk daarbij dat er niet één goede keuze is. Wat goed is voor de een is niet altijd goed voor de ander. En professionals kunnen hierover ook verschillend denken en eigen afwegingen hebben om iets te doen of te laten. Je moet je handelingskeuze wel kunnen verantwoorden. Daarom is het goed om na te denken over dit soort keuzes en je af te vragen waarom jij vindt dat jouw aanpak bijdraagt aan goede zorg voor deze cliënt. Bespreek dit ook eens met collega’s en andere betrokkenen.
Casus: Net als thuis?
Dirks vader weet precies hoe hij de haren van zijn zoon Dirk (23) moet knippen. Dirk vindt het mooi hoe zijn vader dat doet. Hij kijkt na een knipbeurt nog heel vaak in de spiegel. De begeleider heeft Dirk zelfs een keer zijn eigen spiegelbeeld zien kussen. Lastig is dat Dirk moeilijk kan stilzitten, omdat hij snel is afgeleid. Als hij door het raam een vliegtuig door de lucht ziet gaan, springt hij plotseling op en roept hij heel hard: ‘vliegen, vliegen, vliegen!’ Dan begint hij door de kamer te rennen. Daarom bindt zijn vader hem van kinds af aan voor de zekerheid altijd aan de stoel vast, ook nu hij niet meer thuis woont.
Wat zou jij doen?
Wat zou jij als zorgprofessional doen of adviseren in deze situatie? Kies een handelingsoptie.
- Ik laat de vader zijn gang gaan. Als de bewoner het zo gewend is, is er geen probleem.
- Ik grijp in. Vastbinden is een vorm van vrijheidsbeperking en mag dus niet.
- Ik bespreek de situatie met een collega en de vader voordat ik iets doe.
- Ik laat de vader zijn gang gaan. Als de bewoner voor zijn eigen veiligheid wordt vastgebonden is dat niet erg.
- Anders, namelijk… (formuleer jouw eigen manier van handelen).
Welke keuze je ook maakt, er gaat altijd een visie, wetgeving of een persoonlijke opvatting achter schuil.
Verhelder je dilemma in 4 stappen
Hoe maak je een afgewogen keuze? Deze vier stappen helpen je op weg:
- Verkennen: wat is er aan de hand? Welke handelingsopties zijn er en wie zijn in deze situatie de betrokkenen?
- Onderzoeken: wat is de ethische vraag of het dilemma? Welke argumenten (waarden, belangen en principes) zijn hier in het spel?
- Afwegen: weeg zorgvuldig af waarom je een bepaalde keuze maakt en wat mogelijke gevolgen zijn voor wie. Wat is het gevolg voor de cliënt van jouw handeling of het nalaten daarvan?
- Besluiten: zoek naar de balans tussen alle (morele) betrokkenen met het oog op goede zorg.
Bron: L.L.E. Bolt e.a. Ethiek in praktijk, 2010
Reflecteer op je keuze
Heb je optie 2 gekozen? Ga dan eens bij jezelf na waarom je dat deed:
- Vastgebonden zitten tijdens de knipbeurt is voor Dirk de vertrouwde gang van zaken en werkt voor hem goed en daar gaat het om.
- Je vindt dat in het vastbinden niets kwaads schuilt; anderen lijden er immers geen schade door.
- Je kiest voor een ‘laissez-faire’ (laat gaan)-benadering omdat de regie zoveel mogelijk bij Dirk en zijn vader moet blijven.
- Anders, namelijk…
Ging je voor optie 3? Wat was daarvoor de reden?
- Je voelt je onzeker en overlegt met collega’s om je handelingsverlegenheid te bespreken en om te voorkomen dat je iets doet dat meer kwaad dan goed doet.
- Je vindt het belangrijk dat je vanuit een gedeelde visie naar de vader en Dirk kunt uitleggen waarom je een bepaalde handeling wel of niet doet.
- Je voelt je gesteund en steviger in je schoenen staan als collega’s je besluit mee ondersteunen.
- Anders, namelijk…
Heb je voor een andere optie gekozen, ga jouw keuze dan na met de 4 stappen. Welke argumenten en onderliggende waarden zijn voor jou belangrijk? Bedenk of dat voor Dirk en zijn vader dezelfde waarden en redenen zijn. Gaat veiligheid hier boven vrijheid? Gaan de wens en gewoontes van de vader boven vrijheid? Wat zegt de wet hier eigenlijk over? Ga eens na hoe jouw collega’s, team of organisatie hier tegenaan kijken. Welke afweging maak je en hoe ga je daarbij te werk?
5 handvatten en tips voor een zorgvuldige afweging
Ethische dilemma’s of lastige keuzes ontstaan zodra je in je werk als begeleider niet meteen weet wat goed is om te doen. Moet je bescherming bieden door iemands vrijheid te beperken? En kun je dat uitleggen als goede zorg voor alle betrokkenen? Of moet je vanwege goede zorg of kwaliteit van leven juist iemands vrijheid niet beperken en risico’s nemen? Ga eens na waar jij de grens trekt. Hoe schat je in wat goed is om te doen en hoe kun je jouw keuze verantwoorden? Deze handvatten helpen je bij het maken van een gewogen keuze.