Zorg op afstand in de gehandicaptenzorg: risico’s en alternatieven

In de gehandicaptensector worden steeds meer uitluistersystemen toegepast om bewoners ’s nachts op afstand in de gaten te houden. Hierbij slaapt niemand meer in de buurt van de bewoners. Hoe veilig zijn deze systemen en welke rol heeft domotica in de nachtzorg? Op 15 oktober 2017 besteedde Nieuwsuur hier in haar uitzending aandacht aan. Johan van der Leeuw is expert digitale zorg bij Vilans en weet alles van nachtzorg domotica. In dit blog deelt hij zijn kennis en visie op veilige zorg in de nacht met inzet van toezichthoudende domotica.

Uitluisteren, ook wel akoestische bewaking genoemd, is een vorm van toezichthoudende domotica. In de kamer van de bewoner hangt een microfoon. Wanneer een bepaalde geluidsdrempel wordt overschreden, geeft het systeem een melding aan een centrale, waar één of meer centralisten zitten. Als de melding aanleiding geeft voor nader onderzoek, kunnen zij het geluid terugluisteren en zo nodig hulp inschakelen. Deze technologie wordt in deze vorm al meer dan dertig jaar op grote schaal in de gehandicaptenzorg toegepast.

Valsmeldingen

Maar akoestische bewaking geeft veel valsmeldingen. Een harde snurk kan bijvoorbeeld een melding geven terwijl er niets aan de hand is, net als geluiden zoals onweer of een schreeuwende meeuw. De valsmeldingen leggen niet alleen een zware druk op de schouders van zorgprofessionals. Belangrijker is dat zij soms ook relevante meldingen missen. De cliëntveiligheid is dan onvoldoende geborgd.

Verbeterde technologie

In de afgelopen jaren is de technologie echter sterk verbeterd. Er is ondertussen een derde generatie toezichthoudende domotica. Deze geeft onder andere minder valsmeldingen wat betekent dat er een kleinere kans bestaat op een gemiste of verkeerde beoordeling. Een bijkomend voordeel is dat deze een minder grote inbreuk geeft op de privacy van cliënten.

Veelbelovende resultaten van derde generatie domotica

In 2014-2015 onderzocht ik met een collega deze nieuwe technologie in de praktijk bij gehandicaptenzorgorganisatie Prisma. De huidige resultaten zijn veelbelovend. Prisma had een aantal jaar geleden 1.100 cliënten onder bewaking, met 25.000 meldingen per nacht. Het percentage loze meldingen lag op ongeveer 98 procent. Door een visieverandering en de inzet van derde generatie videobewaking, is het aantal meldingen per nacht teruggebracht naar 5.000. Dat is ongeveer 20 procent van het oorspronkelijk aantal. Dit geeft veel minder druk op de centralisten en vermindert het risico om een relevante melding te missen. Inmiddels wordt deze sensorische of videobewaking op ruim vijftig locaties in de dementiezorg toegepast.

Schijnveiligheid?

Steeds vaker worden op locaties in de wijk de slaapwachten vervangen door toezichthoudende domotica, aangevuld met een ambulant team. Een slaapwacht op locatie is relatief duur, waardoor het vaak ten koste gaat van de zorg overdag en in de avonduren. Daarnaast is het maar de vraag in hoeverre een slaapwacht op tijd de juiste zorg kan verlenen als een cliënt die ’s nachts nodig heeft. Wij zijn bij een kleinschalige woonvorm met 24 cliënten geweest waar een slaapwacht in de hoek van het gebouw slaapt. Hij kan daardoor niet horen wat er op de tweede verdieping gebeurt. Eigenlijk gaat het hier dus om schijnveiligheid. Er is wel iemand aanwezig, maar als hij niets hoort, kan hij ook niet ingrijpen.

Meer veiligheid met mens en technologie

Naar mijn idee geeft derde generatie domotica in combinatie met een ambulant team dat binnen tien minuten ter plekke kan zijn, meer veiligheid voor minder geld vergeleken met mensen die een nachtdienst draaien op locatie. Daarnaast worden zorgprofessionals beter ondersteund in hun werk met de technologie. Het ambulante zorgteam wordt minder onnodig op pad gestuurd en degenen die achter de centrale zitten hoeven zich minder in te spannen om te voorkomen dat ze een melding missen.

Samen mogelijkheden verkennen

Vilans werkt samen met diverse organisaties in de gehandicaptenzorg die bereid zijn verder te kijken dan alleen de akoestische bewaking. Samen verkennen we de mogelijkheden op het gebied van zorg op afstand in de nachtzorg. We hopen dat meer organisaties bereid zijn deze verkenning voort te zetten en uit te breiden. Zodat we met elkaar het risico dat de cliëntveiligheid onvoldoende is geborgd, zo veel mogelijk kunnen reduceren.