Rouw en mensen met een verstandelijke beperking
Laatst bijgewerkt op: 12-05-2025
Als een dierbare overlijdt, moeten mensen met een verstandelijke beperking goed afscheid kunnen nemen. Ook is het belangrijk dat ze op hun eigen manier mogen rouwen en het gemis een plaats geven. Daarvoor moet je je cliënten betrekken bij het overlijden. Op deze pagina lees je hoe je hen daarbij op de juiste manier begeleidt.
Hoe ondersteun je cliënten het best bij rouw?
Hoe ondersteun je iemand met een verstandelijke beperking als een dierbare overlijdt? Manu Keirse, expert in patiëntenbegeleiding, rouwverwerking en palliatieve zorg, geeft tips wat je dan het best kunt doen:
- Luister en wees aanwezig met heel je lijf. Kijk goed en let erop dat je niet oordeelt of advies geeft.
- Vertel de waarheid, hoe moeilijk het ook is.
- Zorg dat je cliënt veel warmte en steun voelt.
- Houd de herinneringen aan de dierbare levend.
- Laat je cliënt meedenken over hoe het afscheid en de uitvaart eruit moeten zien.
- Probeer het verdriet niet op te lossen met medicatie. Antidepressiva zijn daar niet voor bedoeld.
- Bereid kinderen voor op hun dood, ook al is het zwaar voor de ouders.
Video: 'Ik ben Thomas en ik ga dood'
In deze video zie je Thomas. Thomas heeft het syndroom van Down. Hij krijgt te horen dat hij niet lang meer te leven heeft.
Casus oudere cliënt
Een huisgenoot van mevrouw Gerards is plotseling overleden. Zij vraagt of ze de stereoset van de overledene mag hebben en of de geplande barbecue nog wel doorgaat. Begeleiders hebben veel moeite met deze houding van mevrouw Gerards. Hoe kom je te weten wat cliënten begrijpen van verlies en dood en hoe ze reageren?
Casus cliënt met ernstige meervoudige beperking
De moeder van Manon is plotseling overleden. Wie gaat het haar vertellen, zal ze het begrijpen? Wat kunnen we doen om haar te betrekken bij de afscheidsrituelen?
Meer lezen over ondersteuning bij rouwverwerking
Er zijn veel leestips en producten die je kunnen helpen met ondersteuning bij rouw- en verliesverwerking. We zetten er hier een aantal op een rij.
Artikelen en links
- Website Alles over de dood van Steffie
- Digitale Rouwkoffer
- Landelijk Steunpunt Rouw
- Netwerk Palliatieve Zorg
- 'Een leerzame zondagmiddag op het kerkhof' op klik.org
- 'Rouw bij een verstandelijke beperking' op uitvaart.nl
Boeken en publicaties over rouw en verlies
Werkmap 'Ik mis je zo'
Deze werkmap bestaat uit 2 onderdelen: een handboek en een werkmap. Het handboek geeft jou als begeleider uitleg over wat te doen bij rouw en verdriet. Het werkboek is voor de rouwenden zelf. Na afloop staat het werkboek vol met herinneringen aan de overledene. Bij het boek zitten stickers met pictogrammen en foto’s.
'Achter de rouw'
Achter de rouw van Sofie Sergeant is een doos met 8 illustraties die helpen bij een gesprek over rouw. Elke illustratie laat de effecten zien van rouw, steeds op een ander domein van kwaliteit van leven.
'Dood en sterven in het leven van mensen met een verstandelijke handicap'
In dit boek gaat Erik Bosch in op hoe mensen met een verstandelijke beperking de dood en sterven beleven. Dat doet hij met praktische, herkenbare voorbeelden.
'De overkant'
Dit boek van Mark Haayema gaat over het egeltje Jelte. Jelte denkt nog vaak aan zijn vader, die is 'verdwenen in het verkeer'. In de hoop hem terug te vinden steekt hij 's nachts stiekem de gevaarlijke, grote weg over.
'Moet ik nu huilen?'
Boek van Martine F. Delfos en Riet Fiddelaers-Jaspers over rouw bij kinderen en jongeren met een stoornis binnen het autismespectrum.
'Verstandelijke beperking en rouw, 80 tips'
Rouwtherapeut Leoniek van der Maarel en gedragsdeskundige Karina Knijnenburg geven in deze gids 80 tips om je cliënt zo goed mogelijk te begeleiden in een moeilijke periode.
Memospel: Vergeet-niet-me-verdrietjes
Dit spel helpt cliënten om op een speelse manier en in een veilige omgeving te praten over sterven, de dood, begraven of cremeren en rouwen. Zo kunnen ze zich een beetje voorbereiden op het verlies en de uitvaart van een dierbare.
'Oma's hoofd is versleten'
Oma en Fien hebben een bijzondere band: ze eten samen taartjes, verkleden zich en spelen het liefst 'indiaantje'. Maar op een dag kan oma de weg naar huis niet meer vinden. Ze heeft dementie, en de dokter kan niets voor oma doen. Een boek van Marieke van Ditshuizen.
Onderbouwing tools en producten
Bruikbaarheid tool voor oudere cliënten
Research based. Kennis op basis van onderzoek.
Beoordeling producten over rouw
- Over 'Kun je uit de hemel vallen?': 'Bruikbaar document. Fundament goed. Gericht op ernstige en matige verstandelijke beperkingen. Leesbaarheid goed.' Bron: Bundel Opleiden en Leren ouder wordende cliënt in de gehandicaptenzorg, pagina 9 (zie 'Downloads' op deze pagina).
- Over 'Kwijt!': 'De kracht van dit boekje is dat het verlieservaringen niet uitsluitend koppelt aan de dood. Dit boek moet vooral daar worden gebruikt waar mensen met een verstandelijke beperking in een verliessituatie verkeren.' (recensie over Kwijt!)
Onderbouwing bruikbaarheid boek voor cliënten met EMB
Practice based. Kennis op basis van praktijkervaringen.