Wet zorg en dwang

Het doel van de Wet zorg en dwang is dat onvrijwillige zorg bij mensen met een beperking zoveel mogelijk wordt voorkomen. Wat gaat er in de praktijk precies veranderen?

Verschil met Wet Bopz

De Wet zorg en dwang is in een aantal opzichten anders dan de Wet Bopz. Bijvoorbeeld: als de zorgaanbieder en de cliënt (of zijn vertegenwoordiger) het niet eens worden over vrijwillige zorg, moet de zorgaanbieder een stappenplan doorlopen. Hierbij wordt steeds naar alternatieven gezocht in een multidisciplinair team.

Een tweede verschil met de Wet Bopz is dat de Wzd cliëntvolgend is. Dit betekent dat ook in de zorg aan huis, kleinschalig wonen, school of dagbesteding de wet kan gelden.

Onvrijwillige zorg

Het uitgangspunt van de Wet zorg en dwang is 'Nee, tenzij'. Dat wil zeggen dat vrijheidsbeperking, of 'onvrijwillige zorg' zoals het in deze wet heet, in principe niet mag worden toegepast, tenzij er sprake is van ernstig nadeel. De wet benadrukt dat onvrijwillige zorg een allerlaatste optie is. Als het niet lukt om een vrijwillig alternatief te vinden voor de onvrijwillige zorg, wordt er steeds meer (externe) deskundigheid ingeschakeld om mee te denken. Deze nieuwe wet vervangt de huidige Wet Bopz. Daarbij geldt de Wet zorg en dwang niet alleen in instellingen, maar ook in de thuissituatie en in kleinschalige woonvormen. Met deze drie punten kun je in elk geval rekening houden:

1. Je hebt aandacht voor het recht op vrijheid van de cliënt;
2. Je verleent zorg waar de cliënt mee instemt;
3. Je zet een vrijheidsbeperkende maatregel in als het echt niet anders kan.

Stappenplan Wet zorg en dwang

De Wet zorg en dwang beschermt cliënten tegen onvrijwillige zorg met een stappenplan. In het stappenplan wordt steeds naar alternatieve en minder ingrijpende maatregelen gezocht. De stappen helpen je bij een zorgvuldige afweging bij het toepassen van onvrijwillige zorg.
Het doorlopen van het stappenplan is verplicht als:

• De afgesproken zorg in het zorgplan niet meer voldoet en onvrijwillige zorg waartegen de cliënt of cliëntvertegenwoordiger zich verzet, wordt overwogen;
• Gedragsmedicatie, beperking van de bewegingsvrijheid of insluiting wordt overwogen, ook als de cliëntvertegenwoordiger hiermee instemt.

Let op: Het stappenplan kan je wel nu al helpen om het proces zorgvuldig aan te pakken, maar het is nog niet verplicht om helemaal zo te werken.

Download het Stappenplan Wet zorg en dwang (pdf, 2019)

Het stappenplan Wzd is gebaseerd op het stappenplan uit de Handreiking ‘Wzd voor zorgaanbieders’ van ActiZ en VGN.

Het ondersteuningsplan en Wzd

Als je cliënt of zijn vertegenwoordiger de maatregelen goedkeurt, kun je deze als zorg in het ondersteuningsplan opnemen. Er zijn drie uitzonderingen (zie de volgende alinea). Verzet de cliënt of de vertegenwoordiger zich vervolgens toch tijdens de uitvoering? Dan moet de zorgorganisatie alsnog het stappenplan doorlopen, voordat besloten kan worden om de zorg tegen de wil van de cliënt of vertegenwoordiger toe te passen.

Uitzonderingen 

Er zijn drie vormen van zorg voor wilsonbekwame clienten waarvoor het stappenplan altijd verplicht is, ook al heeft de vertegenwoordiger er mee ingestemd:

• Medicatie die het gedrag of de bewegingsvrijheid beïnvloedt en niet volgens de professionele richtlijnen wordt voorgeschreven;
• Beperking van de bewegingsvrijheid door bijvoorbeeld fixatie;
• Insluiting.

Meer informatie over de wet

• Op de website dwangindezorg.nl vind je informatie over de Wet zorg en dwang van de Rijksoverheid.
• In de Brochure Wet zorg en dwang (pdf) wordt de Wzd in eenvoudige taal uitgelegd voor mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten. Er is ook een poster in eenvoudige taal (pdf)