Wet zorg en dwang
Laatst bijgewerkt op: 12-05-2025
De Wet zorg en dwang (Wzd) geldt vanaf 1 januari 2020. Het doel van deze wet is dat onvrijwillige zorg bij mensen met een verstandelijke beperking zo veel mogelijk wordt voorkomen. Zo beschermt de Wzd de vrijheid van de cliënt om het eigen leven in te richten.
De Wzd heeft de Wet bijzondere opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (Bopz) vervangen. De Wet zorg en dwang geldt niet alleen in instellingen. De wet geldt ook in de thuissituatie, op dagbesteding en in kleinschalige woonvormen. Met deze drie punten kun je rekening houden als het gaat om de Wzd:
- Je hebt aandacht voor het recht op vrijheid van de cliënt.
- Je verleent zorg waar de cliënt mee instemt.
- Je zet alleen onvrijwillige zorg in na overleg en als het echt niet anders kan.
Onvrijwillige zorg
De Wet zorg en dwang heeft als doel cliënten met een verstandelijke beperking of dementie te beschermen tegen de nadelen van onvrijwillige zorg. Het uitgangspunt van de Wet zorg en dwang is 'Nee, tenzij'. Dat wil zeggen dat onvrijwillige zorg in principe niet mag worden toegepast. Tenzij er sprake is van 'ernstig nadeel'.
Onvrijwillige zorg is een allerlaatste optie. Het wordt omschreven als zorg waarmee de cliënt of zijn vertegenwoordiger niet instemt en zorg waarmee de vertegenwoordiger heeft ingestemd maar waartegen de cliënt zich verzet. Lees meer over onvrijwillige zorg.
Stappenplan Wet zorg en dwang
Het stappenplan Wet zorg en dwang helpt zorgverleners om goed na te denken voordat zij onvrijwillige zorg geven. Je moet dit stappenplan volgen, als:
- De afgesproken zorg in het zorgplan niet meer voldoet en onvrijwillige zorg waartegen de cliënt of cliëntvertegenwoordiger zich verzet, wordt overwogen.
- Het gaat om een van de volgende drie vormen van zorg voor wilsonbekwame cliënten, ook al heeft de vertegenwoordiger er mee ingestemd:
- Medicatie die het gedrag of de bewegingsvrijheid beïnvloedt en niet volgens de professionele richtlijnen wordt voorgeschreven.
- Beperking van de bewegingsvrijheid door bijvoorbeeld fixatie.
- Insluiting. Dit is bijvoorbeeld het afzonderen van een cliënt in een aparte ruimte.
Het stappenplan Wzd is gemaakt op basis van het het stappenplan uit de Handreiking ‘Wzd voor zorgaanbieders’ van ActiZ en de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN).
Het ondersteuningsplan en Wzd
Er moet zo snel mogelijk een ondersteuningsplan zijn gemaakt. Dit moet uiterlijk binnen 6 weken na start van de zorg zijn gebeurd. De Wet zorg en dwang stelt eisen aan het opstellen van een ondersteuningsplan voor cliënten met een verstandelijke beperking die professionele zorg krijgen, namelijk:
- Het ondersteuningsplan houdt zoveel mogelijk rekening met de wensen van de cliënt. Is dat niet mogelijk? Dan laat de zorgverantwoordelijke de cliënt en/of zijn vertegenwoordiger schriftelijk en onderbouwd weten waarom niet.
- De zorgverantwoordelijke bespreekt het ondersteuningsplan met de cliënt.
Keurt je cliënt of zijn vertegenwoordiger de maatregelen goed? Dan kun je deze als zorg in het ondersteuningsplan opnemen. Wordt er niet ingestemd met de zorg zoals beschreven in het ondersteuningsplan? Of verzet de cliënt of de vertegenwoordiger zich tijdens de uitvoering? Dan is er sprake van onvrijwillige zorg en wordt het stappenplan doorlopen, met de bijbehorende registratie.
Nieuwsbrief Wet zorg en dwang
Laat je inspireren en ontvang op vaste momenten het laatste nieuws, praktische tools, inzichtrijke blogs en inspirerende praktijkvoorbeelden.
Meer informatie over de wet
- Heb je vragen over onvrijwillige zorg? Op informatiepuntwzd.nl vind je informatie over de Wet zorg en dwang.
- Op de website dwangindezorg.nl vind je informatie over de Wet zorg en dwang van de Rijksoverheid.
- In deze online leermodule legt Steffie op een makkelijke manier uit wat de Wet zorg en dwang betekent.
- In de Brochure Wet zorg en dwang (pdf) wordt de Wzd in eenvoudige taal uitgelegd voor mensen met een verstandelijke beperking en hun naasten. Er is ook een poster in eenvoudige taal (pdf). Je vindt beide terug bij 'Downloads'.