Beeldend Toekomstplan duidelijk voor iedereen

Een tekening die de toekomst weergeeft van een bewoner bij Kemnade. Zo verbeeldt Pluryn de wensen en behoeften van cliënten. Een Toekomstplan dat je aan de muur hangt en dat je kunt bekijken wanneer je dat wilt.

Hoe werkt het? Een bewoner gaat in gesprek met een tekenaar. Bij dat gesprek is de persoonlijk begeleider aanwezig. En vaak ook de mensen die belangrijk zijn voor de bewoner. Insteek is dat de tekening weergeeft hoe de cliënt zijn toekomst ziet. Uitgebeeld staan iemands eigenschappen en dingen die hij graag doet. Maar ook zijn wensen in het leven, de doelen die hij wil bereiken.

Een plaat die iets zegt

Hoe gaat het maken van een Toekomstplan in zijn werk? De gespreksleider maakt eerst kennis met de bewoner. Zij bespreken wat voor de bewoner belangrijk is. Dan vindt het eigenlijke gesprek over het Toekomstplan plaats. De gespreksleider zorgt dat het gesprek goed verloopt en intussen tekent de tekenaar. Aan het gesprek en het tekenen gaat een intake vooraf met de bewoner, de gespreksleider en de tekenaar.

Annelies Esveld is een van de tekenaars bij Pluryn. Zij vertelt dat ze goed voorbereid is door de intake en al een mal op papier heeft. Het gesprek zelf duurt twee uur. In die twee uur is zij alleen maar aan het luisteren, soms stelt ze een aanvullende vraag. En dan tekent ze. ‘Soms kom je pas na een tijdje tot de kern. De kunst is om een plaat te maken die iets zegt, ook nog een jaar later.’

‘Ik zie mijn talenten’

Benjamin heeft een licht verstandelijke beperking. Hij woont bij Kemnade, een locatie van Pluryn. Hij vertelt over de tekening die zo’n twee jaar geleden met hem gemaakt is. ‘Wat ik het meest bijzonder vond? Dat mensen om mij heen mijn talenten benoemden. Ik kan nu op de tekening zien hoeveel dat er zijn, twintig in getal.’

‘De tekening laat zien waar ik sta’

Zijn talenten zo bij elkaar zien, geeft Benjamin de kans om waar te maken wat hij belangrijk vindt in het leven. En hij heeft ook gemerkt dat hij bepaalde doelen nu liever bijstelt. Zo hielp de tekening hem met het inzicht dat hij liever op Kemnade wil blijven wonen in plaats van extern. Extern wonen had hij twee jaar geleden nog wel in zijn Toekomstplan laten tekenen. ‘Voor mij is het waardevol dat het laat zien waar ik sta’, vertelt Benjamin.

Door het Toekomstplan aan de muur te hangen speelt het altijd een rol. Dat beaamt ook Kristel Kivits, die Benjamin begeleidt bij Kemnade. ‘Het is belangrijk dat hij in het zicht hangt. En niet opgerold in de kast onder een laagje stof, terwijl een begeleider er misschien niets van weet. Op die manier geeft het ondersteuning.’ Anders dan een geschreven plan maakt het Toekomstplan duidelijk deel uit van het dagelijks leven.

‘Ik kan mijn toekomst voor mij zien’

‘Je kunt op veel manieren met zo’n tekening werken’, zegt Kristel. ‘Je kunt hem opsplitsen in kleine stukjes. Je kunt er kleine doelen van maken. Je kunt het zelfs in een app verwerken.’ De tekening is een goede manier om elkaar beter te begrijpen. Kristel vervolgt: ‘Ik vind het als begeleider fijn om met een cliënt op de bank te zitten en dat hij dan zegt: “Ik kan mijn toekomst voor me zien en daar hangt hij” en dat ik dan datzelfde zie. Dat je het met elkaar over dezelfde dingen hebt, lijkt heel vanzelfsprekend maar dat is het helemaal niet. Door het beeldend te maken is het gemakkelijker om met elkaar af te stemmen.’

Toekomstplan geeft structuur

‘Als een cliënt een wat mindere dag heeft, geeft de tekening aanleiding om opnieuw te kijken welke talenten andere mensen in hem zien’, zegt Kristel. Benjamin vult aan: ‘Het geeft mij structuur. Daardoor ga ik helderder denken in plaats van somber te worden. Het zorgt voor een goede balans.’

Persoonsgerichte zorg

Kristel legt uit hoe het Toekomstplan heel goed past bij persoonsgerichte zorg, waar de behoeften en wensen van de cliënt centraal staan. ‘Een gesprek waarin de bewoner de hoofdpersoon is, geeft hem zeggenschap over hoe hij die wensen in beeld brengt. En door met tekeningen en picto’s te werken, is het in één oogopslag duidelijk voor iedereen. Dat is wel een verschil met hoe we hiervoor een plan maakten.’

‘De meerwaarde van een tekening is dat er een duidelijker beeld ontstaat dat helemaal van de cliënt is. Met zijn allen bepaal je onder leiding van de cliënt of dit ook is wat hij bedoelt.’ Benjamin geeft aan dat het aantal mensen met wie hij het gesprek over zijn Toekomstplan kan voeren niet te groot moet zijn. Dan kan hij wel eens overprikkeld worden.

Nieuwe tekeningen

Het maken van een Toekomstplan is niet: een keer een tekening maken en dan ben je er. Het is iets dat je vaker moet doen. Kemnade wil dan ook een aantal keer per jaar bespreken in hoeverre het Toekomstplan nog actueel is. ‘We willen kijken hoe vaak het zinvol is om het opnieuw aan te bieden en een nieuwe tekening te maken’, zegt Kristel.

Annelies: ‘Het komt best regelmatig voor dat mensen na een tijdje hebben bereikt wat er op hun Toekomstplan staat. En mogelijk nodigen ze dan bij een volgende tekening andere mensen uit.’

5 tips bij het werken met een Toekomstplan

Een Toekomstplan gebruiken in jouw organisatie? Dan hebben Benjamin en Kristel deze tips:

Het maken van een Toekomstplan in de vorm van een tekening past niet bij iedereen. Bedenk van tevoren of het een goede manier is voor de bewoner.
Bespreek van tevoren met de bewoner met hoeveel mensen hij het gesprek over het Toekomstplan wil houden.
Wees geduldig, ga niet te snel.
Laat de tekening niet opgerold ergens in de kast liggen. Hang hem aan de muur.
Maak een foto van de tekening, voor als de tekening mocht sneuvelen.

Over Begeleiding à la carte

Deze aanpak is ontwikkeld in het vernieuwingstraject Begeleiding à la carte van Volwaardig leven [2019-2021) van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Zorgaanbieders werkten aan hun eigen aanpak voor vernieuwing van persoonsgerichte zorg in de gehandicaptensector.

Lees meer

Downloads