Participatief onderzoek: ‘Echt voor en met de praktijk’

Vilans-onderzoeker Jessica Michgelsen is betrokken geweest bij het monitoren van onderzoeksresultaten voor Begeleiding à la carte. Hierin delen aanbieders van gehandicaptenzorg hun praktijkervaringen in persoonsgerichte zorg. Daarnaast stellen zij praktische kennis beschikbaar voor de hele sector. Participatief onderzoek maakt daar dus ook deel van uit.  

Samen met de praktijk op zoek naar antwoorden  

Maar wat is precies het verschil met gewoon onderzoek? Jessica: ‘Ook bij participatief onderzoek vind je antwoord op een onderzoeksvraag. Alleen ga je daar dan een antwoord op vinden samen met de praktijk. Daar heb je een rol in als onderzoeker. Namelijk: Welke stappen doorloop je? Welke methode ga je gebruiken om deze vraag te beantwoorden? Tussentijds ga je kijken: Waar lopen we tegenaan? Wat komt eruit? Moeten we iets bijstellen of veranderen? Dat maakt het proces heel flexibel.’ 

Meerdere vormen mogelijk  

Daarnaast zijn er meerdere vormen van meedoen mogelijk. Jessica: ‘Daar kun je afspraken over maken. Zo zijn er vormen van participatieonderzoeken waarin de mensen uit de praktijk meedenken in besluitvorming. De onderzoeker en de begeleider zijn dan helemaal gelijkwaardig aan elkaar qua beslissingen. Mensen uit de praktijk kunnen verder bijvoorbeeld ook al meedenken over de onderzoeksvraag.'  

Basisbegeleidingsmodel BRAVO! 

Jeanet Landsman is hoofd unit Toegepast Gezondheidsonderzoek (TGO) van de afdeling Gezondheidswetenschappen bij het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). Ze kent de voordelen van participatief onderzoek. Voor Begeleiding à la carte werkt zij mee aan het implementatieonderzoek van het basisbegeleidingsmodel BRAVO! Zij is daarvoor gedetacheerd bij de afdeling Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek van Zorggroep Alliade.  

Meer weten over BRAVO!? 

BRAVO! is een basisbegeleidingsmodel. Zorgorganisatie Alliade ontwikkelde het samen met het UMCG. BRAVO! heeft drie pijlers: werken in de driehoek, methodisch werken en hat handvat van de letters. Hier staan de letters voor:  

B = betrouwbaar. Doe je ook wat je zegt? En zeg je wat je doet? 

R = respectvol. Hoe toon je respect? 

A = afstemmen en aansluiten. Hoe heb je oog voor de behoefte van de cliënt? 

V = veilig vrijheid geven. Hoe kun je op een veilige manier ruimte geven aan de cliënt zodat hij zich kan ontwikkelen? 

O = ontdekken stimuleren. Hoe kan je een cliënt stimuleren om nieuwe dingen te leren? Of om nieuwe vaardigheden op te doen of te behouden? 

Lees ook het artikel ‘Waarom het basisbegeleidingsmodel BRAVO! zo belangrijk is. 

Van serious game tot E-learning 

Jeanet: ‘We zijn aan de slag gegaan met een implementatieonderzoek van het basisbegeleidingsmodel. Dit om samen te leren hoe je het model het beste kunt introduceren en borgen in teams. Dan is het fijn als je online iets kunt ontwikkelen. We dachten aan een serious game. Maar toen we dat voorlegden aan begeleiders gaven ze aan dat ze dat niet wilden. Een serious game voelde namelijk voor hen niet als werk, maar eerder als iets wat je in je vrije tijd doet. Zo zijn we tot een E-learning gekomen. De term E-learning doet de inhoud misschien wel wat tekort. Er zit namelijk een veel groter naslagwerk achter waar je op terug kunt vallen. Met bijvoorbeeld linkjes naar kennispleinen en websites.’  

Slim implementeren

Het proces van participatief (actie-)onderzoek is een mooie ontdekkingstocht. Jeanet: ‘Bij Talant (sinds 2022 Alliade) zijn er heel veel verschillende cliënten met een verstandelijke beperking. De ene cliënt woont zelfstandig thuis met begeleiding, de ander woont in een woonvorm en kan helemaal niet praten. Begeleiders moeten zo’n E-learning dus heel specifiek kunnen toepassen op de eigen situatie. We hebben toen gebrainstormd. Zo zijn we tot acht persona’s (type cliënten) gekomen. Wanneer de begeleider de E-learning opent, kan die een persona uitkiezen.’ De voorbeelden aan de hand waarvan je BRAVO! dan leert kennen, passen bij die persona. 

‘Gaandeweg verandert je beeld’ 

Jessica herkent hoe je met participatief onderzoek goed zicht krijgt op de vraagstukken waar professionals tegenaan lopen. ‘Wat ik mooi vind in zo’n proces is hoe je blik kan veranderen. Zo was ik ooit betrokken bij participatief onderzoek dat is uitgevoerd voor het netwerk van jonge mensen met dementie. De verpleegkundig specialist was de co-onderzoeker. Voor haar was dementie op jonge leeftijd een heel belangrijk onderwerp omdat zij continu hiermee bezig was. Toen ze interviews ging afnemen met bedrijfsartsen en huisartsen werd ze zich bewust dat zij met nog veel meer type patiënten te maken hebben. En misschien maar met één of twee jonge mensen met dementie in hun hele loopbaan. Voor hen heeft het onderwerp dan ook minder prioriteit. Zo kreeg ze inzichten die ze goed kon meenemen in haar werk.’ 

Hoe betrek je mensen uit de praktijk bij onderzoek?  

Toch kan het soms nog lastig zijn om co-onderzoekers te vinden. Jessica: ‘Ik merk dat mensen uit de praktijk toch vaak iets hebben van: “Onderzoek, dat is niets voor mij”. Het woord onderzoek schrikt mensen vaak af. Terwijl aan het einde zegt zo’n co-onderzoeker dan: “O, nu snap ik wat onderzoek is. Het is gewoon een systematische manier om aan de slag te gaan.“ Jeanet: ‘Ik heb weleens tegen mensen uit de praktijk gezegd: “Ik heb mensen nodig die interviews willen doen. Wie vindt dat leuk?” Dan krijg je wel veel positieve reacties en ervaringen. Wat onderzoek precies inhoudt, is vaak nog onduidelijk in de praktijk.’

Talant wordt Alliade

Let op: in 2022 zijn de zorgonderdelen Talant, Meriant, Reik, Wil en Opgroeien & Opvoeden samengevoegd en gaan zij verder onder één naam: Alliade.

Over Begeleiding à la carte

Deze aanpak is ontwikkeld in het vernieuwingstraject Begeleiding à la carte van Volwaardig leven [2019-2021) van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Zorgaanbieders werkten aan hun eigen aanpak voor vernieuwing van persoonsgerichte zorg in de gehandicaptensector.

Lees meer

• Participatief onderzoek - studiemateriaal Disability Studies
• Creatieve Onderzoeksmethoden - studiemateriaal Disability Studies
• Participatief actie onderzoek

Laatst bijgewerkt op: 28-09-2022