Checklist Aansluiten & Stimuleren: Signalering van spanning bij mensen met een ernstige verstandige (en meervoudige) beperking

Gepubliceerd op: 08-05-2024

Voor mensen met een ernstige verstandelijke (en meervoudige) beperking is het moeilijker om zich te uiten. Voor ouders en begeleiders is het daardoor soms lastig om te ‘lezen’ hoe het met iemand gaat. De checklist Aansluiten & Stimuleren helpt om signalen van spanning op te merken en hierop aan te sluiten.

Hoe werkt de checklist Aansluiten & Stimuleren?

Iedereen heeft een beetje spanning nodig in het dagelijks leven, liefst positieve spanning. Zoals zin hebben in een nieuwe dag en enthousiast zijn over wat komen gaat. Soms is er te veel spanning zoals overprikkeling, of heb je last van negatieve spanning zoals frustratie of verveling. En soms is er helemaal geen spanning en staar je alleen voor je uit of val je zelfs in slaap.

De checklist Aansluiten & Stimuleren helpt je als ouder, begeleider en andere betrokkene om het niveau van spanning bij je kind of cliënt te bekijken. Je observeert je kind of cliënt 10 minuten in een alledaagse situatie. Hoe toont je kind of cliënt eventuele oplopende spanning? Daarna geeft de checklist adviezen hoe je met je eigen gedrag kunt aansluiten bij het spanningsniveau dat je opmerkt. Door bijvoorbeeld contact te maken, spel te stimuleren als iemand wegdommelt of door te sussen en te kalmeren als de spanning te veel wordt. Hoe vaker je de checklist gebruikt, hoe vanzelfsprekender het toepassen van de adviezen wordt.

Je kunt de checklist zo vaak gebruiken als je wilt en met anderen bespreken wat je merkt in het gedrag van het kind of de cliënt. Zien we allemaal hetzelfde of kunnen we van elkaar leren? Zo leer je iemand nog beter aanvoelen en begrijpen en leer je zelf nog beter te reageren. Ingevulde checklists kun je ook gebruiken als basis voor het opstellen van een signaleringsplan.

Wanneer gebruik je de checklist Aansluiten & Stimuleren?

De checklist kun je gebruikten bij:

overprikkelde of onderprikkelde cliënten,
onbegrepen gedrag,
spanningsopbouw zonder duidelijke oorzaak,
het opbouwen van een veilige relatie tussen begeleider en cliënt
stimulering van contact.

Aan de slag!

De checklist ‘Aansluiten en Stimuleren is gratis verkrijgbaar als klein boekje of in een App. Je vindt de checklist en een instructie via www.aansluitenenstimuleren.nl

Je krijgt van tevoren uitleg via een e-instructie. Deze instructie duurt 1 uur en bestaat uit drie korte kennisclips. In de clips zie je hoe de checklist werkt. Ook zijn er een aantal oefenfilmpjes.

Na de instructie kun je meteen aan de slag met de Aansluiten & Stimuleren-App of door het boekje te downloaden en uit te printen. Je kunt de checklist Aansluiten en Stimuleren op ieder moment gebruiken, bijvoorbeeld op een (bekend) moment van oplopende spanning.

Casus

Amber werkt op een woongroep waar Jeroen en Sabine wonen. Zij hebben beide een ernstige verstandelijke beperking en kunnen niet goed zelf aangeven wat ze nodig hebben. Amber ziet dat Jeroen vaak en snel heel gespannen raakt. Amber ziet niet waar dit vandaan komt. Sabine is vaak in haar ‘eigen wereld’ en oogt wat apathisch. Amber vraagt zichzelf af wat zij als begeleider kan doen om op tijd op te merken dat Jeroen gespannen raakt, want dan kan zij proberen hem iets meer te laten ontspannen. Sabine wil ze graag meer interactie bieden en plezier laten beleven aan haar omgeving.

Ervaringen met de checklist Aansluiten en Stimuleren

Al meer dan 100 begeleiders en ouders hebben de checklist Aansluiten & Stimuleren gebruikt. Daardoor weten we dat de checklist begeleiders helpt om gevoeliger te zijn voor signalen van personen met (Z)EVMB. Zij reageerden ook gepaster op het gedrag en spanningsniveau van hun cliënten. Die waren hierdoor positiever gestemd en meer betrokken bij de interactie met de begeleider.

De checklist wordt op dit moment geïmplementeerd binnen een zorgorganisatie, als resultaat van een implementatieonderzoek.

Citaten van gebruikers van de Aansluiten en Stimuleren-App:

“Er zit zoveel in je hoofd, je komt niet tot in de details. In de app staan ze zo mooi uitgeschreven, de fysieke dingen die je ziet. Je kunt daardoor heel erg tot in detail afstemmen op het gedrag.”

"Ik werd me ervan bewust dat die spanningen in gradaties (stappen) komen. Ik merkte dat ik, zonder dat ik de app gebruikte, de kennis die ik erdoor had gekregen kon inzetten om mijn cliënt wat rustiger te krijgen.”

“Het was bij sommige dingen voor mij als ouder een bevestiging dat ik mijn kind wel goed zie. Je wordt soms heel onzeker en als je dan die app invult denk je: hé, ik heb het toch goed aangevoeld”.

Onderbouwing

De checklist Aansluiten & Stimuleren is tot stand gekomen op basis van onderzoekskennis, praktijkkennis en ervaringskennis. De checklist is ontwikkeld door een ouder van een kind met een ernstige verstandelijke en meervoudige beperking, die werkte als junior-onderzoeker in het Gewoon Bijzonder onderzoeksproject EMB en ICT. Die rol werd later overgenomen door onderzoeker Tanja Doodeman, altijd in samenwerking met ouders, begeleiders en gedragsdeskundigen. Bijvoorbeeld in meedenkgroepen, ouderpanels en tijdens netwerkbijeenkomsten.

In een later stadium is de Aansluiten & Stimuleren-App ontwikkeld, waarbij opnieuw ouders, begeleiders en gedragsdeskundigen betrokken werden om mee te denken. Tenslotte is binnen twee zorgorganisaties op een intensieve manier nagedacht over de implementatie van de checklist Aanpassen & Stimuleren in de dagelijkse praktijk. Daarbij ging het om vragen als: welke aanpassingen zijn nodig en welke acties moeten we inzetten om de checklist te laten landen in de dagelijkse praktijk?

Contactgegevens

Tanja Doodeman (promovendus)

t.w.m.doodeman@vu.nl

020 598 895 5

Paula Sterkenburg (projectleider):

p.s.sterkenburg@vu.nl

Samenvatting

Cliëntgroep product: Mensen met een (zeer) ernstige verstandelijke (en meervoudige) beperking.
Gebruikers product: Ouders, begeleiders en andere betrokkenen in de zorg voor mensen met een (zeer) ernstige verstandelijke (en meervoudige) beperking.
Wanneer gebruiken? Bij overprikkelde of onderprikkelde cliënten, onbegrepen gedrag, spanningsopbouw zonder duidelijke oorzaak, opbouwen van een veilige relatie tussen begeleider en cliënt, stimulering van contact.
Training nodig? Om de checklist goed te kunnen gebruiken, krijg je van te voren wat uitleg via een e-instructie. Deze uitleg duurt ongeveer 1 uur.
Product getest? Ja, door ruime 100 begeleiders, 10 ouders en verschillende andere zorgprofessionals, zoals gedragsdeskundigen, casemanagers en SI-therapeuten.
Gebruikerservaring: Het product wordt op dit moment geïmplementeerd binnen een zorgorganisatie, als resultaat van een implementatieonderzoek.
Waar te vinden? www.aansluitenenstimuleren.nl
Kosten: Geen.