Wat houdt persoonsgericht ondersteunen in? En wat zijn mogelijke verbeteringen? Daar helpen deze inzichtkaarten persoonsgericht ondersteunen bij. Ze helpen jou en je team om met elkaar in gesprek te gaan.
8 tips voor reflecteren op lastige situaties
Gepubliceerd op: 10-08-2022
Loop je tegen morele dilemma's of zogenoemde 'bumpy moments' aan? Bespreek het met je collega's. Reflecteren op lastige situaties is nodig om je werk goed en met plezier te kunnen doen. Zo krijg je namelijk meer grip op zulke situaties. Je wordt je bewust van andere mogelijkheden. Maar hoe doe je dat? Leer van deze 8 tips.
'De keuze voor het goede is niet altijd even duidelijk'
'Reflecteren is terugkijken op wat je doet', vertelt expert Marie-Josée Smits. Zij werkte mee aan de publicatie 'De waarde van reflectie' voor de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN). 'Bij reflecteren stel je de volgende vragen: Waarom deed ik dat zo? Was het goed? Kan het beter? De antwoorden helpen je om het goede te doen.'
'Die keuze voor het goede is alleen niet altijd even duidelijk. Daarom is het belangrijk dat je jezelf dat steeds blijft afvragen. Zo blijf je als professional steeds naar jezelf kijken. Reflecteren doe je ook samen met je collega's. Samen kijk je dan hoe jullie erin slagen om aan te sluiten bij de behoeftes van cliënten.'
Tip 1: Herken en bespreek 'bumpy moments'
'Bumpy moments' zijn momenten waarin het lastig is te kiezen wat je moet doen. Ze zorgen voor een gevoel van ongemak, een niet-pluisgevoel. Het gaat vaak om kleine dingen waar je in de waan van de dag aan voorbij gaat. Terwijl je door bumpy moments te herkennen en erkennen juist met meer plezier je werk doet. De kunst is om bumpy moments regelmatig te bespreken met een collega.
Wat kun je doen?
Het Waardenkompas helpt om te reflecteren op bumpy moments en (ethische) dilemma's waar je als begeleider tegenaan kunt lopen. Hoe ga je daarmee om? Je kunt het alleen gebruiken, binnen een team of in gesprek met cliënten en hun naasten.
Lees ook het artikel Bumpy Moments: Herken jij ze al in jouw dagelijkse werk? en bekijk de video met uitleg over bumpy moments.
Tip 2: Kijk of je een moreel beraad kunt houden met collega's
Bij bumpy moments gaat het om kleine situaties. Maar je kunt ook te maken krijgen met situaties die mogelijk echt gevaarlijk zijn voor cliënten, naasten of begeleiders. Soms is dan duidelijk wat je moet doen, maar soms niet. Dan moet je kiezen tussen 2 opties die misschien wel schadelijk zijn. In zo'n situatie kun je samen met je collega's een moreel beraad houden.
In de publicatie 'Ethiek in de zorg: protocollen' vind je op de eerste pagina de 4 stappen die jullie hierbij samen kunnen doorlopen. Benieuwd naar andere methoden voor reflectie? Op pagina 19 van 'De waarde van reflectie' staat een overzicht. Je vindt beide publicaties als pdf op deze pagina bij 'Downloads'.
Tip 3: Maak gebruik van mentaliseren
Mentaliseren betekent dat je je bewust bent van je eigen gevoelens, gedachten en wensen. Hoe de ander invloed op jou heeft en andersom. Je neemt een rustige en nieuwsgierige houding aan. Je onderzoekt door na te denken. Welke behoefte zit er onder dat gedrag van die cliënt? En waarom raakt dit me nou zo?
Door te mentaliseren voorkom je dat je uit emoties op situaties reageert. Uit onderzoek blijkt bovendien dat het zorgt voor minder stress.
Tip 4: Erken als iets je raakt
'Als je een cliënt beter leert lezen, weet je beter hoe te reageren', vertelt trainer Hans van Stam van Bartiméus. Hij geeft onder andere trainingen aan medewerkers over spanning herkennen, bij henzelf en bij cliënten. Toch lukt het niet altijd om goed te reageren. Zeker als iets je heeft geraakt. Dat kan doorwerken in de relatie met je cliënt.
Hans: 'Dan helpt het enorm als je collega's daar tijdig over vertelt. Dat klinkt vanzelfsprekend, maar is het niet altijd. Mensen denken vaak dat je altijd goed met moeilijk verstaanbaar gedrag om moet weten te gaan. En dat het dus onprofessioneel is om toe te geven dat iets je raakt. Terwijl het omgekeerde juist waar is. Het maakt juist dat je beter in je professionaliteit kunt stappen.'
Tip 5: Denk ook aan cliënten, want zij willen ook leren omgaan met emoties
Door te reflecteren lukt het je om beter om te gaan met emoties. Zowel met je eigen emoties als met die van de ander. Maar het is belangrijk om te beseffen dat cliënten ook die behoefte hebben. Zo zegt een ervaringsdeskundige hierover: 'Begeleiders krijgen hier een training om om te gaan met agressie. Maar ook wij hebben met agressie van medebewoners te maken.'
Bartiméus bedacht daar iets op. Zij hebben de de-escalatietraining 'Let us keep it safe' ontwikkeld om de omgeving voor cliënten veiliger te maken. Daarnaast leren ze om te gaan met emoties. Meer weten? Luister de podcast over de-escalatie voor cliënten bij Bartiméus.
Tip 6: Maak gebruik van hulpmiddelen en gespreksvormen
De volgende hulpmiddelen en gespreksvormen zijn beschikbaar:
- De handleiding Goed in gesprek. Hierin vind je een handig overzicht van eenvoudige reflectievormen voor de langdurige zorg. Het materiaal is te downloaden onderaan de pagina bij 'Downloads'.
- Het dossier Ervaringsleren. Hier vind je een overzicht van ervaringsactiviteiten, hulpmiddelen en informatie. Bij ervaringsleren zoek je bewust ervaringen op die mensen met een beperking meemaken. Een mooie vervolgstap is om samen met je collega's te reflecteren.
- De methode Als je het ons vraagt helpt cliënten, medewerkers en naasten om samen te reflecteren op de zorgrelatie en op wat er beter kan. En hoe je daarna de verbeteringen toepast. De methode bestaat uit films en gespreksvormen.
- De gesprekstool Wat is er helpt begeleiders om stap voor stap in gesprek te gaan met een cliënt in lastige situaties. Bijvoorbeeld wanneer die ergens mee zit of stress ervaart. De tool bestaat uit een set gesprekskaarten en een toelichting. De gesprekstool is ook te gebruiken met of door naasten.
- Het reflectiemiddel Balans in Beeld is voor begeleiders van jongeren met een licht verstandelijke beperking (LVB). Hiermee kun je reflecteren op je eigen handelen in een situatie. Het verbeteren van de relatie staat hierbij centraal. Zo kun je beter afstemmen op wat de cliënt nodig heeft aan ondersteuning.
Tip 7: Geef het aan wanneer je even iets niet weet
Aangeven dat je iets niet weet kan een mooie manier zijn om het gesprek aan te gaan. Bijvoorbeeld door naasten van je cliënt te bellen en hun de situatie voor te leggen. Zeg dan eerlijk dat je het niet weet. Familieleden waarderen dat vaak alleen maar. Ze denken graag met je mee.
Ook in lastige situaties nodigt het uit om te zeggen dat je het even niet weet. Vooral als je samenwerkt met andere professionals. Als jij het toegeeft, is het voor die ander ook makkelijker om toe te geven. Hierdoor ontstaat een soort opluchting. Dat geeft ruimte voor reflectie.
Daarnaast werkt het ook goed om te zeggen als iets niet goed voelt. Dat ervoer bijvoorbeeld Meike Rietveld-Croonen, verpleegkundige bij Pluryn: 'Bij ons verzette een cliënt zich bij het prikken van bloed of een griepvaccinatie. Dan moet je iemand soms stevig pakken. Niet iedereen vindt dat even prettig om te doen. Aangeven dat iets niet goed voelt werkt dan goed. Het betekent niet dat je dan direct samen weet hoe dan wel. Maar zoiets erkennen geeft heel veel openheid.'
Tip 8: Vraag aan cliënten en naasten wat er beter kan
Vaak is het voor mensen lastig om te vragen wat er beter kan. Toch levert het juist heel veel waardevolle informatie op. Als je het uit de weg gaat, groei je veel minder als professional. En daar doe je dan eigenlijk ook jezelf mee tekort.
Maar niet alle mensen met een beperking kunnen zich even goed uiten. 'Dan is het de kunst om goed waar te nemen', vertelt expert Marie-Josée Smits. 'Zo leer je bijvoorbeeld wanneer een cliënt dat ene geluidje maakt als hij niet tevreden is.'
Meer doen?
Wil jouw organisatie meer doen met reflectie? Bekijk dan eens de volgende tools en artikelen:
Hoe leer je voor betere zorg zowel met als van cliënten en familie? Dat betekent samen werken en samen leren! Een inspirerende bijeenkomst kan dit (informeel) leren tussen medewerkers, cliënten en familie vooruit helpen. Bekijk het draaiboek voor het organiseren van een leerlandschapsessie van zorgorganisatie Ons Tweede Thuis.
Het Vitamine-D-boekje van Ons Tweede Thuis is een inspirerend boekje vol met prikkelende en creatieve opdrachten voor professionals, naasten en cliënten samen. Door deze opdrachten te doen leer je elkaar en elkaars kijk op situaties nog beter kennen.
- Lees het artikel Met verhalen inzicht krijgen in kwaliteit van leven. Zorgorganisatie Vanboeijen gebruikt reflectiesessies om samen te reflecteren. Trainee Leanne Helfferich: 'In zo’n sessie spreken we bijvoorbeeld 3 bewoners, 3 naasten en 3 professionals. De professionals bestaan uit persoonlijk begeleiders, gedragsdeskundigen en zorgmanagers.'
- Luister de podcast Op bezoek bij Vanboeijen. Dat gaat over een gesprekstool die Vanboeijen heeft ontwikkeld om zonder oordeel te luisteren. Dat helpt om verhalen op te halen.
- Of ga direct aan de slag met het dagboekje van Vanboeijen. Dit hulpmiddel helpt bewoners, cliënten, ouders en naasten ervaringen van goede zorg te beschrijven.
Lees het artikel 'Kwaliteit van zorg meet je niet met vinkjes en kruisjes'. 'Zicht krijgen op kwaliteit van zorg? Dan is het meten van cliënttevredenheid alleen niet voldoende.' Dit zegt stafmedewerker kwaliteit Ans van Duivenboden van 's Heeren Loo. De zorgorganisatie haalt daarom ook verhalen op in de vorm van filmpjes. Zo kunnen medewerkers echt mee-ervaren waar cliënten behoefte aan hebben.
Direct aan de slag? Bekijk de video's met reflectievragen.
Ga je aan de slag met een vernieuwend project binnen jouw organisatie? Vergeet dan niet om ook cliënten en naasten erbij te betrekken. Maar doe dat wel op een manier die bij hen past.
Over Begeleiding à la carte
Deze aanpak is ontwikkeld in het vernieuwingstraject Begeleiding à la carte van Volwaardig leven (2019-2021) van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Zorgaanbieders werkten aan hun eigen aanpak voor vernieuwing van persoonsgerichte zorg in de gehandicaptensector.